جنبه‌ های روانشناختی ترجمه و نقش آن در آموزش مترجمی زبان انگلیسی

✍️حامد جلالی فر: مترجم و پژوهشگر ترجمه

ترجمه فقط انتقال واژه‌ ها از زبانی به زبان دیگر نیست؛ بلکه فرایندی عمیق، ذهنی و روانی است. مترجم همزمان با درک معنا، احساس، فرهنگ و هویت تلاش می کند تا بین دو دنیای متفاوت زبانی ، پل بسازد. درک  جنبه‌ های روانشناختی ترجمه نه‌ تنها برای فهم ماهیت کار مترجم ضروری است، بلکه برای طراحی برنامه‌ های مؤثر در  آموزش ترجمه و  زبان تخصصی مترجمی اهمیت بسیار دارد.

 ۱. ذهن مترجم: آزمایشگاه فعالیت‌ های شناختی

🧩فرایند ترجمه نوعی هماهنگی پیچیده بین حافظه، تمرکز و خلاقیت است. مترجم باید همزمان جمله‌ ای را از زبان مبدأ در ذهن نگه دارد و نسخه‌ ای روان و دقیق در زبان مقصد تولید کند.

📍 از دید روانشناختی، این فرایند شامل موارد زیر است:

  • حافظه‌ ی کاری: نگه‌ داشتن بخش‌ هایی از متن اصلی در ذهن هنگام ترجمه.

  • کنترل توجه: جابجایی مداوم بین دو نظام زبانی (code-switching).

  • حل مسئله: یافتن معادل‌ ها در جایی که برابری مستقیم بین دو زبان وجود ندارد.دو معادل یکسان و برابر در بین دو زبان متصور نیست

به گفته‌ی «گیل» در مدل تلاش (Effort Model)، ترجمه فعالیتی چند وجهی است که انرژی ذهنی را بین درک، تولید، حافظه و هماهنگی تقسیم می‌کند. در  آموزش مترجمی زبان انگلیسی، تقویت آگاهی شناختی و مدیریت تمرکز، می‌تواند عملکرد دانشجویان را به‌ طور چشمگیری بهبود بخشد.

 ۲. هوش هیجانی و ترجمه

زبان همیشه حامل احساس است و ترجمه در واقع بازتولید و انتقال  همین احساس است. مترجم باید بتواند احساسات متن را درک، تفسیر و بازآفرینی کند.

⚡ این کار از نظر روانی چالش‌ برانگیز است:

  • ترجمه‌ ی متون غم‌ انگیز یا خشن ممکن است بر روحیه‌ ی مترجم تأثیر بگذارد. نویسنده به عنوان مترجم رسانه در ترجمه اخبار خارجی از شبکه های تلویزیونی ،بارها تحت تاثیر حوادث غم انگیز در اخبار بین الملل بودم و واقعا لمس کردم که چطور ترجمه می تواند روزها باعث غمیگن شدن مترجم شود.

  • مترجم باید میان همدلی و بی‌ طرفی تعادل برقرار کند.

  • فشار عاطفی زیاد می‌ تواند منجر به خستگی یا فرسودگی شود.

در دوره‌های  آموزش مترجمی، آموزش مهارت‌ های تنظیم هیجان، تفکر تأملی و گفتگوی گروهی می‌ تواند به دانشجویان کمک کند تا حساس و در عین حال مقاوم باقی بمانند.

 ۳. هویت و نقش میانجی فرهنگی

مترجم فقط زبان را منتقل نمی‌ کند؛ بلکه فرهنگ، ارزش و هویت را هم بین دو جهان متفاوت زبانی، جابجا می کند. او در مرز میان دو «خودِ زبانی» قرار دارد.

🔹 از دید روانشناسیِ ترجمه، چند تعارض مهم وجود دارد:

  • مرئی بودن یا نامرئی بودن مترجم: آیا مترجم باید صدای خود را حفظ کند یا پشت نویسنده پنهان شود؟

  • همدلی فرهنگی: گاهی مترجم باید جهان‌ بینی نویسنده و خواننده را همزمان درک کند.

  • دوگانگی فرهنگی: بسیاری از مترجمان نوعی «دوفرهنگی بودن» را تجربه می‌کنند.

در آموزش ترجمه، می‌ توان از ابزارهایی چون «دفتر تأمل ترجمه»، تحلیل تطبیقی و شبیه‌ سازی نقش برای تقویت آگاهی فرهنگی دانشجویان بهره گرفت.

 ۴. خلاقیت و انعطاف روانی در ترجمه

ترجمه تکرار نیست، بازآفرینی است. وقتی معادلی وجود ندارد، مترجم باید با تفکر خلاق و انعطاف ذهنی معنا را دوباره بسازد.

🧩 مترجمان موفق ویژگی‌ های زیر را دارند:

  • پذیرش ابهام و چند وجهی بودن پاسخ‌ ها در ترجمه

  • تغییر سریع راهبرد در موقعیت‌ های متفاوت

  • حس زیبایی‌ شناختی نسبت به لحن، ریتم و معنا

دوره‌های  زبان تخصصی مترجمی باید با تمرین‌ های کارگاهی و تحلیل نمونه‌ های واقعی، خلاقیت زبانی و انعطاف ذهنی را پرورش دهند.

۵. تعادل ذهنی و جریان (Flow)

ترجمه ذهن را خسته می‌کند، اما در عین حال می‌ تواند به حالت «جریان» منجر شود — حالتی که مترجم کاملاً در کار غرق می‌ شود و زبان‌ ها خود به‌ خود جاری می‌ شوند.

 شناخت این چرخه بین استرس و لذت، به مدرسان ترجمه کمک می‌کند تا محیط آموزشی را طوری طراحی کنند که چالش و آرامش همزمان وجود داشته باشد و انگیزه‌ ی درونی دانشجویان حفظ شود.

 ۶. شهود مترجم و تجربه‌ی حرفه‌ ای

با گذشت زمان، مترجمان به نوعی شهود زبانی  دست پیدا می‌کنند — شهود زبانی احساسی درونی است که به مترجمان می‌گوید جمله‌ ای درست یا نادرست است. این شهود حاصل سال‌ ها یادگیری ضمنی و تمرین مستمر است.

در  آموزش مترجمی زبان انگلیسی، می‌توان رشد این شهود را با تمرین‌ های بازبینی، بازترجمه و دریافت بازخورد هدفمند تسریع کرد.

 ۷. از نظریه تا آموزش: روانشناسی در خدمت زبان تخصصی مترجمی

درک جنبه‌ های روانشناختی ترجمه باید مستقیماً وارد برنامه‌ های آموزشی مترجمی شود. یک رویکرد آموزشی روانشناختی می‌ تواند:

  • آگاهی از فرایندهای ذهنی و خطاهای شناختی را تقویت کند.

  • هوش هیجانی و خودآگاهی را پرورش دهد.

  • هویت مترجم را از منظر اخلاقی و فرهنگی بررسی کند.

  • خلاقیت، انعطاف و تاب‌آوری را تقویت نماید.

در نتیجه، آموزش مترجمی نه‌ فقط آموزش زبان، بلکه پرورش ذهن و روح مترجم است.

 نتیجه‌گیری

ترجمه عملی است که در مرز ذهن و احساس اتفاق می‌ افتد. مترجم نه‌ تنها واژه‌ ها را منتقل می‌ کند، بلکه درک، احساس و انسانیت را نیز بازآفرینی می‌کند. هنگامی که  آموزش ترجمه بر پایه‌ ی روانشناسی و خودشناسی بنا شود، می‌ تواند نسلی از مترجمان آگاه، خلاق و انسانی پرورش دهد که پلی مطمئن میان فرهنگ‌ ها باشند.

📚 منابع پیشنهادی برای مطالعه‌ی بیشتر:

  1. Hutchinson, T. & Waters, A. (1992). English for Specific Purposes: A Learning-Centered Approach. Cambridge University Press

  2. Dudley-Evans, T. & St John, M.J. (2009). Development in English for Specific Purposes: A Multidisciplinary Approach. Cambridge University Press

  3. Brown, J.D. (1995). The Elements of Language Curriculum. Heinle & Heinle Publishers

📩 برای دریافت مشاوره آموزشی یا شرکت در دوره‌های تخصصی  آموزش مترجمی زبان انگلیسی و  زبان تخصصی مترجمی با ما در ارتباط باشید:
📧 info@jalalifar.com

درباره حامد جلالی فر

✍️مترجم حرفه‌ای هستم، اما همیشه خود را یک زبان‌آموز می‌دانم؛ چرا که یادگیری هیچ‌گاه پایان ندارد. 🚫هر کسی که بگوید در فلان زبان «فول» است، باید بدانید هنوز درک درستی از زبان ندارد. 🙏بیش از ۲۴ سال است که روزانه ۸ تا ۱۲ ساعت با زبان‌های گفتاری و نوشتاری سروکار دارم، اما هنوز به «کامل بودن» نرسیده‌ام و هرگز هم نخواهم رسید. 💖 در مسیر یادگیری زبان، نقش یک «راه‌بلد» را برای علاقه‌مندان ایفا می‌کنم و کسانی که می‌خواهند مترجم حرفه‌ای شوند، پس از درک این موضوع که زبان‌آموزی «دویدن سرعتی» نیست بلکه «دویدن ماراتن» است، می‌توانند همراه من مسیر حرفه‌ای شدن در ترجمه را طی کنند.

دیدگاهتان را بنویسید