مولفه معنایی چیست؟

مولفه های معنایی (Semantic features) به عناصر و اجزای تشکیل دهنده معنای کامل یک کلمه گفته می شود. هیچ کلمه ای وجود ندارد که مولفه معنایی نداشته باشد. هر کلمه حداقل یک مولفه معنایی و حداکثر دو یا چند مولفه معنایی دارد. مولفه های معنایی ارتباط تنگاتنگی با معناشناسی دارد. یکی از ستون های مهم ترجمه، بحث معناشناسی است. شناخت مولفه های معنایی باعث می شود که مترجم بتواند معناشناسی خوبی داشته باشد. بدون در اختیار داشتن مولفه های معنایی  نمی توانیم معنای کامل یک  واژه را  استخراج کنیم. مولفه معنایی و شناخت دقیق آن نقش بسیار مهمی در کیفیت ترجمه دارد. کسی که با این مفهوم  آشنا نباشد و هنگام ترجمه آن را مد نظر قرار ندهد نمی تواند ترجمه دقیق و با کیفیتی را ارائه کند.

در این مقاله با مفهوم مولفه های معنایی آشنا خواهید شد. در ادامه مقالات گروه زبان و ترجمه جلالی فر ، این بحث را بیشتر مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مولفه معنایی(Semantic Feature) چیست؟

مولفه معنایی یا ویژگی معنایی یا خصوصیت معنایی، جزئی از یک مفهوم است و  با یک آیتم واژگانی مرتبط است. مولفه معنایی با جمله سر و کار ندارد بلکه فقط با واژه یا کلمه سر و کار دارد. هر کلمه ای از یک یا چند مولفه معنایی تشکیل شده است. مولفه های معنایی جمع مولفه معنایی است. به مثال زیر توجه کنید.

ما در زبان فارسی کلمه بازیگر را هم برای مرد و هم برای زن بکارمی بریم. تاکید روی جنسبت بازیگر زمانی است که جوایزی در جشنواره های سینمایی دریافت کنند. جایزه  بهترین بازیگر مرد یا بهترین بازیگر زن در جشنواره کن به فلانی اهدا شد. در زبان انگلیسی دو کلمه Actor و Actress ویژگی های معنایی یا مولفه های معنایی مختلفی دارند.

 (‘female’ + ‘performer’ = ‘actress’) = بازیگر زن

(‘male’ + ‘performer’ = ‘actor’) = بازیگر مرد

کلمات actor و actress هر کدام از دو مولفه معنایی تشکیل شدند. این دو کلمه در مولفه performer به معنایی بازیگر شریک هستند اما مولفه های معنایی female(مونث) و Male(مذکر) جنسیت بازیگر را مشخص می کنند.

دامنه کاربرد مولفه معنایی زیاد است  اما برای این مقاله فقط کافی است که مفهوم مولفه معنایی را درک کرده باشید.

 مولفه معنایی در واژگان  عینی یا غیر انتزاعی  (Concrete)

واژگان یا کلمات عینی  به واژگان یا کلماتی گفته می شود که وجود خارجی دارند. کلماتِ دریا، جنگل، کوه، بیایان، خودرو، ساختمان و … کلمات عینی هستند.

گربه:
جاندار(+)
اهلی(+)
گربه سان(+)

سگ:
(جاندار+)
(اهلی +)
گربه سان (-)

گرگ:
(جاندار+)
(اهلی -)
گربه سان(-)

معنی در واژگان انتزاعی (Abstract)

واژه انتزاعی به کلمه ای گفته می شود که وجود فیزیکی ندارد و فقط یک مفهوم ذهنی است. عشق ، خشم، محبت، بی اعتمادی ، بی تحرکی سازمانی ، انگیزه ، بهره وری جزو معانی و مفاهیم انتزاعی هستند.برای مثال دو واژه Teaching و Training هر دو به مقوله آموزش اشاره می کنند که واژه ای انتزاعی است. به این معنا که « آموزش» وجود فیزیکی و خارجی ندارد بلکه یک مفهوم ذهنی است. شاید بگویید که آموزش قابل مشاهده است. مثلا می توان جلسه آموزشی را با چشم دید اما توجه داشته باشید که جلسه آموزشی یا سخنرانی آموزشی درباره آموزش هستند در حالی که روند آموزش ، مقوله ای ذهنی است و با چشم دیده نمی شود.

مثال درباره  اجزای معنایی در واژگان انتزاعی:

رایچ ترین کلمات فارسی در ارتباط با آموزش شامل « تدریس» ، « آموزش» یا« تعلیم» می شود اما هنگام ترجمه دو کلمه Teaching و Training باید به مولفه های معنایی آنها در زبان انگلیسی توجه کنیم تا بتوانیم  معادل فارسی  درستی برای آنها انتخاب کنیم. توجه به مولفه های معنایی هنگام ترجمه از زبان خارجی به فارسی زمانی اهمیت می یابد که سطح ترجمه پیشرفت می کند. وقتی سطح ترجمه پیشرفت کند مطالبی که مترجم آنها را ترجمه می کند مطالب روز هستند و طبیعتا شاید نتوان معادل فارسی آنها را به سادگی پیدا کرد یا اصلا معادل فارسی برای آنها ساخته نشده است . توجه به مولفه های معنایی به مترجم کمک می کند که اولا مفهوم کلمه مبداء در زبان خارجی را به درستی دریافت کند و سپس معادل فارسی دقیق یا نزدیک ترین معادل فارسی ممکن را برای آن واژه بیگانه استفاده کند.

Teaching و  Training مولفه معنایی مشترکی به نام « تدریس » یا « آموزش » را در خود دارند اما وجه تمایز معنایی آنها این است که Teaching آموزش و تدریس  مربوط به مباحث تئوریک و نظری است و هیچ گونه آموزش عملی در آن وجود ندارد اما در واژه Training تدریس یا آموزش به صورت عملی ارائه می شود یعنی مطالب به صورت اجرایی به شاگرد آموزش داده می شود که از آن با عنوان تربیت یا پرورش یاد می شود. اولین وظیفه مترجم هنگام ترجمه از زبان خارجی به زبان مادری توجه به کشف مولفه های معنایی دقیق یک واژه در زبان مبداء (در اینجا منظور زبان خارجی است).

Teaching به معنی تعلیم یا  آموزش

Training به معنی تربیت، پرورش  یا کارآموزی

وزارت آموزش و پرورش یعنی وزارتخانه ای که هم در زمینه موضوعات نظری و هم در زمینه مهارت ها و کارآموزی فعالیت می کند.

به کلمات زیر در فارسی توجه کنید تا دقیقا تفاوت این دو کلمه از نظر مولفه های معنایی مشخص شود.

مربی شنا: کسی که یک کارآموز شنا را تربیت می کند.

مربی فوتبال: کسی که یک کارآموز فوتبال را تربیت می کند.

Teacher: معلم

Trainer: مربی

trained dogs: سگ های تربیت شده

Education: تعلیم و تربیت

Ministry of Education: وزارت آموزش و پروش (که وظیفه تعلیم و تربیت را بر عهده دارد)

ترجمه واژگان و کلمات انتزاعی از زبان خارجی به زبان مادری چالش اصلی بخش معناشناسی در ارتباط با  واژه یابی، واژه گزینی و واژه سازی است. این چالش در زمانی که کلمات مشابه انتزاعی در زبان خارجی وجود داشته باشد و بخواهیم آنها را به فارسی برگردان کنیم بسیار بیشتر خواهد بود. در مقالات بعدی در خصوص چالش ترجمه کلمات انتزاعی از زبان خارجی به زبان مادری بیشتر صحبت خواهیم کرد.

 برای دریافت مقالات جدید عضو خبرنامه گروه زبان و ترجمه جلالی فر شوید