مترجم کیست؟
مترجم کسی است که ترجمه می کند.مترجم کسی است که یک زبان را به زبان دیگر تبدیل می کند. مترجم فردی است که زبان مکتوب یا کلام را از یک زبان به زبان دیگر تبدیل می کند. همه این تعریف ها ساده و ابتدایی هستند. در این مقاله سعی می کنیم نگاه عمیق تری به شغل مترجمی داشته باشیم. هرچند همین جا اذعان می کنم که هرگز در یک مقاله کوتاه نمی توان درباره عمق حرفه مترجمی صحبت کرد.
مترجم کیست؟
پاسخ دادن به این پرسش کار آسانی نیست. تعاریفی که از مترجم ارائه شده است عمدتا تعریف هایی ساده انگارانه است. برای مثال به تعریف مترجم در فرهنگ لغت معتبر کمبریج نگاه کنید.
A person whose job is changing words, especially written words, into a different language
شخصی که کارش تبدیل کلمات، به خصوص کلمات مکتوب، به یک زبان متفاوت دیگر است.
ایا واقعا تعریف مترجم همین است. فردی که به جای کلمات انگلیسی ، کلمات فارسی قرار می دهد و محصول نهایی هم اسمش ترجمه است؟ به همین راحتی ؟ اگر این طور بود که الان سرویس ترجمه گوگل (گوگل ترنسلیت) باید برترین مترجم دنیا بوده باشد. گوگل معادل های بسیار دقیقی را برای بسیاری از کلمات انتخاب می کند اما بزرگترین نقطه ضعف ترجمه گوگل این است که فقط کلمات را از یک زبان به زبان دیگر تبدیل می کند. دقیقا در تعریف دیکشنری کمبریج نیز مترجم با ماشین تبدیل کلمات از یک زبان به زبان دیگر ، اشتباه گرفته شده است. برای همین هم ترجمه جملات در گوگل ترنسلیت یا دقیقا درست است و وسط خال زده است یا اینکه کاملا پرت و مضحک است. فعلا روی ترجمه گوگل نمی توان حساب باز کرد. علت این است که ترجمه گوگل فاقد هوش انسانی است.
مترجم مخزنی از لغات نیست که مثل گوگل، با یک جستجو، کلمه معادل در زبان مقصد را برای کلمه زبان مبداء انتخاب و جایگزین کند. کاری که مترجم انجام می دهد فراتر از تبدیل یا جایگزین کردن کلمات است. همانطور که گفتم جایگزین کردن کلمات مراحل بسیار پیچیده ای دارد که به موقع درباره اش توضیح خواهم داد اما در این مقاله فقط همین نکته را بدانید که مترجم زبانی را به زبان دیگر تبدیل نمی کند. سئوال این است که اگر مترجم زبانی را به زبان دیگر تبدیل نمی کند. پس مترجم چه کار می کند؟
هیچ زبانی به زبان دیگر تبدیل نمی شود
شاید جملات من برای شما عجیب باشد. اما هر زبان هویت و ویژگی های ساختاری و دستوری و لغوی خاص خودش را دارد. هر زبانی منحصر بفرد است. حتما شنیده اید که می گویند هر گلی یک بویی دارد. هر زبانی هم یک بویی دارد. هر زبانی یک ویژگی خاص خود را دارد. زبان فارسی تک است. از لحاظ نگارش منحصر بفرد است. از لحاظ آوایی منحصر بفرد است. زبان فارسی کلمات و فرهنگ حاکم بر خود را دارد. خیلی از مقوله های فرهنگی در زبان فارسی وجود دارد که تحت هیچ شرایطی قابل انتقال به زبان دیگر نیست. زبان فارسی هرگز به زبان انگلیسی تبدیل پذیر نیست. زبان انگلیسی هم به زبان فارسی تبدیل پذیر نیست. هیچ زبانی به زبان دیگر تبدیل نمی شود. اگر زبان فارسی را به شهر تهران تشبیه کنیم . و اگر زبان انگلیسی را به شهر لندن تشبیه کنیم. همانطور که تبدیل این دو شهر به یکدیگر غیر ممکن است.تبدیل این دو زبان به یکدیگر غیر ممکن است.
تهران هویت مستقل خود را دارد و یک انگلیسی که وارد تهران می شود هویت متفاوت آن را درک می کند. لندن هم هویت مستقل خود را دارد و یک فارس زبان وقتی وارد لندن می شود هویت متفاوت لندن را درک می کند. اگر بخواهم مترجم را با همین مثال تعریف کنم. باید بگویم مترجم کسی است که بین تهران (فارسی) و لندن(انگلیسی) مدام در حال تردد است. این تردد مجازی و در دنیای زبان صورت می گیرد. یک مترجم برای ترجمه یک متن انگلیسی به فارسی – البته بسته به طولانی بودن متن انگلیسی یا طولانی بودن کلام انگلیسی ، شاید مجبور شود صدها بار بین تهران و لندن در تردد باشد.
مترجم وقتی از انگلیسی به فارسی ترجمه می کند در واقع به لندن سفر می کند. همه چیز را در چارچوب زبان انگلیسی می بیند و متوجه می شود. سپس به تهران بازمی گردد و وارد دنیای زبان فارسی می شود. باید فکر کند که این مفهوم انگلیسی در زبان فارسی چطور بیان می شود. همیشه بحث کلمه در میان نیست. در اکثر موارد تبدیل کلمات معنا را منتقل نمی کند. ضرب المثل ها و اصطلاحات از جمله ترجمه هایی هستند که تبدیل کلمات دردی را دوا نمی کند.
مثال
Make ends meet
اگر تبدیل یک زبان به زبان دیگر امکان پذیر باشد با جایگزین کردن تک تک کلمات انگلیسی در این مثال، باید به معنای درست آن در زبان فارسی دست بابیم. امتحان می کنیم:
این اصطلاح در زبان انگلیسی کاملا معنای مشخصی دارد. شخصا به عنوان یک مترجم دیداری- شنیداری بارها از باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا این جمله را در بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ آمریکا شنید و ترجمه کردم. ترجمه فارسی اش می شود دخل و خرج را جور در آوردن ، حقوق را به آخر برج رساندن و جملاتی از این دست!
اما make ends meet به صورت ترجمه نعل به نعل یا کلمه به کلمه می شود دو سر(طناب) را به بهم وصل کردن یعنی اگر تصور کنید که دو طناب در دست دارید که هر کدام از یک سمت به جایی بسته شدند و شما می خواهید از وسط آنها را به هم وصل کنید و گره بزنید تا کارتان راه بیفتد و به این گره هم نیاز دارید. وقتی تلاش می کنید تا به زور دو سر این طناب را به هم وصل کنید یعنی به زور دارید کار را جور در میاورید ولی لب به لب است. طناب به هم وصل می شود و شما هم کارتان راه می افتد اما خیلی با مشقت فراوان.
حالا به من بگویید که کدام ترجمه درست است و چه کسی مترجم است؟
دخل و خرج را جور در آوردن
دو سر (طناب) را به هم وصل کردن
مترجم بین دو زبان تردد می کند
عمده تصور افراد از مترجم فردی است که متن انگلیسی را به فارسی تبدیل می کند. یا متن فرانسه را به فارسی تبدیل می کند. متن فارسی را به آلمانی تبدیل می کند.اصلا این طور نیست. به عنوان فردی که بیش از ۲۰ سال در تحریریه خبر مترجم بودم به صراحت می گویم که تا کسی مترجم نباشد اصلا متوجه نخواهد شد که مترجمی یکی از پرچالش ترین حرفه ها است. یکی از سخت ترین حرفه ها است. مترجم باید فردی صبور باشد. دقت نظر داشته باشد. مترجم فقط کارش ترجمه متن نیست.
مترجم کلام را هم ترجمه می کند. مترجمی صرفا ترجمه مکتوب نیست بلکه ترجمه شنیداری هم هست. ترجمه شفاهی هم هست. همیشه مفاهیم در زبان مبدا(مثلا انگلیسی ) برای مترجم قابل درک نیستند. و همیشه مطالبی که در زبان مبدا(انگلیسی یا فرانسه)درک می شوند در زبان مقصد قابل بیان نیستند. برای بیان آن مفهوم در زبان مبدا، اصلا در زبان مقصد کلمه نداریم!
مترجم و حرفه ترجمه را با جورچین اشتباه نگیرید. شما وقتی قطعات یک پازل را تکمیل کنید کار تمام است. پازل از قبل تکمیل است. وقتی دندانه ها را درست روبروی هم قرار دهید پازل تکمیل می شود. ترجمه هرگز و هرگز یک پازل صد در صد تکمیل شده نیست. من به عنوان یک مترجم حرفه ای دارم این ادعا را مطرح می کنم. خیلی تلاش کردم به ترجمه صد در صدی برسم اما ترجمه صد در صدی اصلا نداریم. علت این است که دو زبان اساسا متفاوت هستند. دقت و صحت ترجمه در بهترین حالت به ۹۹ و ۹ دهم درصد می رسد اما هرگز صد نمی شود. مترجم یک مسافر ذهنی است.
من حامد جلالی فر مترجم و پژوهشگر ترجمه هستم. بخش اصلی کار وب سایت گروه زبان و ترجمه جلالی فر ، بحث درباره ترجمه و آموزش حرفه مترجمی به علاقه مندان است. اگر به صفحه اصلی سایت مراجعه کنید در قسمت دسته بندی متوجه خواهید شد که به سه قسمت سایت را دسته بندی کردم. دسته اول زبان عمومی است. دسته بندی دوم زبان تخصصی است و دسته بندی سوم ترجمه است. بحث زبان عمومی به عنوان یک بخش فراگیر سایت می تواند برای عامه علاقه مندان به زبان مفید باشد اما بخش زبان تخصصی و آموزش این بخش پیش زمینه تبدیل شدن شما به مترجم است.
برای اطلاع از جدید ترین مقالات گروه زبان و ترجمه جلالی فر، توصیه می کنم که حتما عضو خبرنامه سایت شوید.
عضویت در خبرنامه گروه زبان و ترجمه جلالی فر
درباره حامد جلالی فر
مترجم حرفه ای هستم اما همیشه خود را زبان آموز می دانم چون یاد گرفتن نقطه پایان ندارد. هر کسی بگوید من در فلان زبان خارجی « فول هستم» یقین کنید بی سواد است. بیش از 20 سال است که به صورت حرفه ای روزانه بین 8 تا 12 ساعت با زبان گفتاری و نوشتاری سرو کار دارم ولی هنوز فول نشدم و هرگز هم فول نخواهم شد. در مسیر زبان آموزی یک « راه بلد» هستم و می خواهم راهنمای علاقه مندان به زبان باشم. کسانی هم که دوست دارند مترجم حرفه ای شوند می توانند پس از آنکه پذیرفتند زبان آموزی « دوی سرعت » نیست بلکه « دوی ماراتن» است با من همراه شوند و این مسیر را در کنار من طی کنند و به مترجم حرفه ای تبدیل شوند.
نوشتههای بیشتر از حامد جلالی فر
دیدگاهتان را بنویسید