معناشناسی در ترجمه به مطالعه و درک معنی کلمات، عبارات و جملات و نحوه انتقال آن‌ها از زبان مبدا به زبان مقصد گفته می‌شود. در واقع، هدف معناشناسی در ترجمه این است که پیام، مفاهیم و ظرایف فرهنگی متن اصلی بدون تغییر و به‌صورت طبیعی به زبان مقصد منتقل شود.

۱. معناشناسی واژگانی (Lexical Semantics)

گاهی یک کلمه چندین معنی دارد و انتخاب ترجمه درست وابسته به زمینه متن است.

• مثال ۱: انگلیسی: “She saw a bat flying at night”
  خفا‌ش یا توپ بیسبال؟ ترجمه صحیح به فارسی: “او یک خفاش را دید که شب پرواز می‌کرد.”
• مثال ۲: انگلیسی: “The company will execute the contract next week”
  معنی مورد نظر: اجرا کردن قرارداد؛ ترجمه فارسی: “شرکت هفته آینده قرارداد را اجرا خواهد کرد.”

۲. معناشناسی جمله‌ای (Compositional Semantics)

معنی جملات تنها با ترکیب کلمات شکل می‌گیرد و ترجمه باید آن را حفظ کند.

• مثال: “He kicked the bucket”
  ترجمه تحت‌اللفظی: “او سطل را لگد زد” → بی‌معنی
  ترجمه صحیح: “او درگذشت“
• مثال: “I only saw him yesterday”
  ترجمه فارسی صحیح: “من او را فقط دیروز دیدم”

۳. معناشناسی کاربردی (Pragmatic Semantics)

جمله‌ها بسته به زمینه، لحن و هدف گوینده می‌توانند معانی مختلف داشته باشند.

• مثال در بازاریابی: “Get your free trial now!”
  ترجمه فارسی: “همین حالا نسخه آزمایشی رایگان خود را دریافت کنید!”
  ترجمه دقیق معنای تبلیغاتی و انگیزشی را منتقل می‌کند.

۴. معناشناسی فرهنگی (Cultural Semantics)

• بعضی کلمات یا عبارات به زمینه فرهنگی و تاریخی وابسته هستند.

• مترجم باید بار فرهنگی و مفاهیم ضمنی را به زبان مقصد منتقل کند.

مثال ۱: اصطلاح سیاسی

• انگلیسی: freedom fighters

• ترجمه تحت‌اللفظی: «مبارزان آزادی»

• در ایران یا کشورهای دیگر ممکن است بار سیاسی متفاوت داشته باشد → ترجمه فرهنگی: «جنبش‌های آزادی‌خواه» یا «مبارزان مسلح برای آزادی» بسته به زمینه

مثال ۲: جشن‌ها یا سنت‌ها

• انگلیسی: Thanksgiving

• ترجمه تحت‌اللفظی: «روز شکرگزاری»

• کنوتیشن فرهنگی: همراه با سنت شام خانوادگی، بوقلمون، تعطیلات ملی → توضیح یا یادداشت فرهنگی ممکن است لازم باشد

مثال‌های بار فرهنگی و طنز در ترجمه

۱. کلمات با بار فرهنگی یا احساسی

برخی کلمات علاوه بر معنی لغوی، دارای بار فرهنگی یا احساسی هستند و ترجمه باید این بار را حفظ کند.

مثال:

• کلمه: freedom

• متن: متن سیاسی

• ترجمه فارسی: آزادی / آزادی فردی / آزادی مدنی

• توضیح: با توجه به زمینه سیاسی، ترجمه می‌تواند دقیق‌تر و متناسب با فرهنگ مقصد شود.

• 

• ۵. معناشناسی کنوتاتیو (Connotative Semantics )

  • کنوتیشن (Connotation) یعنی «معنای ضمنی یا تداعی احساسی» یک کلمه.

  • برخی کلمات علاوه بر معنی اصلی (Denotation)، بار احساسی یا فرهنگی دارند.

  مثال ۱: انگلیسی → فارسی

  • کلمه home

    • معنی لغوی: خانه

    • کنوتیشن: امنیت، خانواده، آرامش

    • ترجمه درست در متن ادبی یا احساسی: «آشیانه» یا «کانون خانواده»

  مثال ۲: marketing

  کنوتیشن (Connotation) یعنی «معنای ضمنی یا تداعی احساسی» یک کلمه.برخی کلمات علاوه بر معنی اصلی (Denotation)، بار احساسی یا فرهنگی دارند.

  • لغت cheap → معنی لغوی: ارزان

  • اما کنوتیشن منفی دارد: بی‌کیفیت یا بی‌ارزش

  • ترجمه مناسب با توجه به بار کنوتاتیو: «قیمت مناسب» به جای «ارزان»

۲. مثال طنز و بازی با واژه‌ها

جمله معروف انگلیسی:
“Time flies like an arrow; fruit flies like a banana.”

قسمت اول: Time flies like an arrow

• معنای تحت‌اللفظی: «زمان مثل یک تیر پرواز می‌کند.»

• معنی استعاری: «زمان به سرعت می‌گذرد.»

قسمت دوم: fruit flies like a banana

• بازی با واژه‌ها:

  • fruit flies → مگس‌های میوه (جمع)

  • flies like a banana → پرواز می‌کنند مثل یک موز؟

• ساختار جمله عمداً شبیه جمله اول است تا طنز ایجاد شود.

• ترجمه معنایی: زمان سریع می‌گذرد، مگس‌های میوه موز را دوست دارند.

• کنایه از فعل «like» به معنای «دوست داشتن» در بازی با کلمات.

  نکات کلیدی برای مترجمان

• روی معنی کلی تمرکز کنید، نه صرفاً کلمات.
• زمینه متن را به دقت تحلیل کنید: حقوقی، ادبی، فنی یا تبلیغاتی.
• ظرایف فرهنگی و بار احساسی را در نظر بگیرید.
• استراتژی‌های ترجمه تطبیقی برای اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها و زبان محاوره‌ای به کار ببرید.
• همیشه ترجمه را برای خوانایی و طبیعی بودن در زبان مقصد بررسی کنید.

نتیجه‌گیری

ترجمه معناشناسی محور به مترجم کمک می‌کند تا پیام متن اصلی را دقیق، طبیعی و با توجه به فرهنگ مقصد منتقل کند. با تمرکز بر معناشناسی واژگانی، جمله‌ای، کاربردی و فرهنگی، مترجمان می‌توانند از اشتباهات و ترجمه‌های بی‌معنی جلوگیری کنند و مهارت خود را در ترجمه حرفه‌ای متون انگلیسی افزایش دهند.

حامد جلالی‌فر | ۰۸ آبان ۱۴۰۴